Následující text není historickou studií. Jedná se o převyprávění pamětníkových životních osudů na základě jeho vzpomínek zaznamenaných v rozhovoru. Vyprávění zpracovali externí spolupracovníci Paměti národa. V některých případech jsou při zpracování medailonu využity materiály zpřístupněné Archivem bezpečnostních složek (ABS), Státními okresními archivy (SOA), Národním archivem (NA), či jinými institucemi. Užíváme je pouze jako doplněk pamětníkova svědectví. Citované strany svazků jsou uloženy v sekci Dodatečné materiály.

Pokud máte k textu připomínky nebo jej chcete doplnit, kontaktujte prosím šéfredaktora Paměti národa. (michal.smid@ustrcr.cz)

Anna Israyelyan Աննա Իսրայելյանը (* 1966)

• ծնվել է 1966-ի նոյեմբերի 4-ին Երևանում,

• 1984-1989-ին սովորել է Երևանի պետական համալսարանի Բանասիրության ֆակուլտետի ժուռնալիստիկայի բաժնում․

• 1989-1990-ին թղթակցել է «Կերպասագործ» թերթին, իսկ 1990-1992-ին՝ «Հայք» և «Ազգ» թերթերին,

• 1993-2018-ին աշխատել է «Ազատություն» ռադիոկայանի երևանյան գրասենյակում,

• 2000-2002-ին «Ա1+» հեռուստաընկերությունում վարել է «Ա1

• մամուլ» ծրագիրը,

• 1997-2011-ին թղթակցել է «Առավոտ» օրաթերթին,

• 2011-ից մինչ օրս «Առավոտ» օրաթերթի առցանց տարբերակի խմբագիրն է։

NOTE: ENGLISH AND ARMENIAN TEXTS FOLLOW AFTER THE CZECH ONE

Ծանոթագրություն․ անգլերեն և հայերեն տեքստերը հաջորդում են չեխերենին

Anna Israjeljan

Počátky hnutí

Novinářka Anna Israjeljan se narodila 4. listopadu 1966 v Jerevanu. V letech 1984 až 1989 studovala žurnalistiku na filozofické fakultě Jerevanské státní univerzity, a když začalo karabašské hnutí, byla ve čtvrtém ročníku. Už předtím se však účastnila arménského environmentálního hnutí. Anna Israjeljan se domnívá, že filozofická fakulta, kde vypukly environmentální protesty, byla v samém středu dění.

Environmentální protesty se odehrávaly na pozadí perestrojky (pozn. přestavby), reformního hnutí, které bylo spuštěno v Sovětském svazu. Anna tvrdí, že si nebyla v plné míře vědomá závažnosti požadavků, které spolu s ostatními studenty vznášeli. Věděli toho jen málo, převládal duch studentského nadšení. O karabašském hnutí říká totéž.

„Jednou jsem slyšela tohle úsloví: ,Pokud jsi mladý, ale nejsi revolucionář, nemáš srdce. A pokud jsi starý a revolucionář jsi, tak nemáš rozum.‘ Karabašské hnutí a protesty na ochranu přírody probíhaly ve stejnou dobu. Čelným představitelem environmentalistů byl Tigran Paskevičjan. Já jsem nebyla ve vedení, byla jsem řadovou účastnicí. Členové karabašského hnutí pro mě byli polobozi. Environmentální extremismus dospěl do bodu, kdy jsem během prvomájového pochodu v roce 1989 vstoupila na náměstí s transparentem, na němž bylo napsáno: ,Zavřete všechny továrny!‘ Připadala jsem si téměř jako hrdina. Byla jsem bytostně přesvědčená, že továrny jsou součástí jakési konspirace, která má zničit náš genofond. Měli jsme touhu v něco bezvýhradně věřit.“

Karabašské hnutí

„Zapojila se celá naše třída. Naši profesoři si zvykli chodit za námi na protesty a zadávat nám testy přímo tam. V našem případě byli těmi vedoucími osobnostmi profesoři Rafael Išchanjan, Choren Paljan a mnozí další.“

V květnu 1988 uspořádali studenti arménských univerzit na schodech Divadla opery a baletu protest vsedě a žádali, aby byla svolána mimořádná schůze Nejvyšší rady ohledně požadavku Náhorního Karabachu na opětovné připojení k Arménii. Anna Israjeljan byla ve skupině protestantů, kteří osobně vyjednávali v Nejvyšší radě. Demonstraci vsedě na schody opery svolala filozofická fakulta.

Protest vsedě začal 27. května a skončil v půli června, kdy byly všechny požadavky studentů bezvýhradně splněny.  V květnu 1988 uspořádal Igor Muradjan, jeden z členů karabašského výboru, na Operním náměstí shromáždění na podporu Karen Demirčjan, první náměstkyně Ústředního výboru komunistické strany Arménie, na němž žádal, aby se na násilí odpovědělo násilím. O pár dní později bylo zveřejněno nové složení karabašského výboru a Muradjan v něm nebyl.„Byla kolem toho velká šuškanda, lidé naznačovali, že došlo k nějakým zákulisním dohodám, možná dokonce k vlastizradě, ale já jsem se toho rozhodování nezúčastnila, byla jsem jen přítomná.“ Dne 28. května 1988, v den 70. výročí První arménské republiky, se na Operním náměstí konalo pokojné shromáždění. Tady Movses Gorgisjan poprvé zamával arménskou trikolorou. „Pamatuju se, že na tomto shromáždění poprvé zaznělo, že řešením situace v Náhorním Karabachu je jedině odtržení Arménie od Sovětského svazu. Byla to tak revoluční myšlenka, že lidé začali pískat. Ale řada jiných, například Vazgen Manukjan, si velmi dobře uvědomovala, že to je správné rozhodnutí.“

Jak se ze studentské revolucionářky stala novinářka v nezávislé Arménii

Krátce po zániku hnutí a vzniku nezávislé Arménie začala Anna Israjeljan psát do novin. Stala se dopisovatelkou novin „Hajk“ a „Azg“. „Hajk“ byla oficiální tiskovina Arménského celonárodního hnutí, v té době vedoucí strany. Anna se účastnila všech veřejně přístupných stranických porad. Říká, že během nich docházelo k mnoha neshodám, a dokonce i prudkým hádkám. „Hnutí bylo názorově roztříštěné. Vážné interní neshody například vznikaly kvůli privatizaci. Tigran Sargsjan (arménský premiér v letech 2008–2014) a Davit Vardanjan stáli proti Hrantu Bagratjanovi (arménský premiér v letech 1993–1996).“ Novinářka tvrdí, že názorové neshody začaly být evidentní během debat o řešení situace v Náhorním Karabachu.

Rozčarování nad hrdiny hnutí

„Když se dostali k moci, všechna radost vyprchala. My jsme v nich viděli vyšší bytosti. Oni nám svým pozdějším chováním ale pouze dokázali, že jsou to jenom lidé, kteří chybují, touží uspět a snaží se využít moci, kterou jsme jim svěřili, k dosažení vlastních cílů. V tomto smyslu bylo zklamání nejspíš nevyhnutelné. Už to nebyli revoluční vůdci, ale disponovali mocí, která člověka dokáže zkorumpovat.“

Po zániku hnutí se Anna Israjeljan skrze svoji práci dostala blízko mnoha členů karabašského výboru. Obzvlášť blízká si byla s Hambardzumem Galstjanem, starostou Jerevanu v letech 1990–1992, zavražděným v roce 1994, který se nechal slyšet, že je chováním svých přátel den ze dne zklamanější.

„Hambardzum Galstjan se stal první obětí. Četla jsem jeho paměti, v nichž vypráví o mnoha obskurních podrobnostech. Třeba že Vano Siradeghjan se k hnutí dostal tak, že Samsona Ghazarjana toho dne bolelo v krku a nebyl schopen pronést řeč anebo že budoucího prezidenta Levona Ter-Petrosjana někdo přivedl a řekl, že je to bystrý chlapík. Žádné zvláštní volby se nekonaly. Později jsem se sama snažila složit tu skládačku, ale nepovedlo se mi to. Nevzpomínám si, co vedlo k tomu hrozivému rozhodnutí zavraždit svého bývalého bratra v boji. Každopádně se mu alespoň povedlo napsat své paměti.“

Rok 1988 jako vzpomínka

„Toto hnutí přinejmenším vyřešilo jeden zásadní problém. Ukázali jsme, že Náhorní Karabach je sporná oblast. S odchodem ze Sovětského svazu ztratil Ázerbájdžán kontrolu nad Arcachem a to byl také největší úspěch hnutí, i když je v posledních letech promarněný. V roce 1992 se mi narodil syn. Saze z naftových kamen se usazovaly na tváři mého novorozeného děťátka. Ani tak jsem nikdy nelitovala, že jsem se v roce 1988 zapojila do tohoto hnutí, protože jsem dobře věděla, proč je to nevyhnutelné. Proto se s tím vším taky tak potýkám, protože celý náš příběh ztratil na významu a jakoby i to, co jsme udělali.“

..................................................................................................................................................................................................

The beginning of the Movement

Journalist Anna Israelyan was born on November 4, 1966, in Yerevan. In 1984-1989, she studied at the Journalism Department of the Philology Faculty of Yerevan State University and was a fourth year student when the Karabakh movement began. Before that, she already participated in the environmental movement that started in Armenia. According to Anna Israelyan, the Faculty of Philology was at the epicenter of the movement, starting with the environmental demonstrations.

The environmental demonstrations took place against the background of the Perestroika policy launched in the Soviet Union. Anna says that she did not fully realize the seriousness of the demands raised by her and her fellow students, the knowledge about the field was poor, and the spirit of student romanticism prevailed. She says the same about the Karabakh movement.

„I made a quote once that said: „If you are young and not revolutionary, then you have no heart, and if you are old and revolutionary, then you have no intelligence.“ The theme of Karabakh and environmental protection went parallel. The leading force of the environmental movement was Tigran Paskevichyan. I was not a decision maker, I was just a participant. The members of the Karabakh Committee were demigods for me. Environmental extremism had reached the point that I entered the square at the May 1st 1989 parade with a banner that read „close down all the factories“. I almost felt like a hero. I firmly believed that it (the factories) was some kind of conspiracy to destroy our gene pool. There was a desire to unequivocally believe in something.“

The Karabakh Movement

„Our entire class was involved. Our professors used to come and take our tests from there. In our case, the driving force were the professors: Rafael Ishkhanyan, Khoren Palyan, and many

In May 1988, students of Armenian universities organized a sit-in on the steps of the Opera and Ballet Theater, demanding to convene a session of the Supreme Council and discuss the request of the representatives of Nagorno-Karabakh to reunify with Armenia. Anna Israelyan was among the group of protesters that went to the Supreme Council for negotiations. The sit-in on the steps of the Opera house was initiated by the Faculty of Philology.

The sit-in began on May 27 and ended in mid-June, when all the students‘ demands were unconditionally met. Earlier, in May 1988, one of the members of the Karabakh Committee, Igor Muradyan, organized a rally in the Opera Square in support of Karen Demirchyan, the first secretary of the Central Committee of the Communist Party of Armenia, where he called for the use of force against force. A few days later, the new composition of the Karabakh Committee was approved, without Muradyan.

„There were a lot of rumors, they hinted at deals, they said that there was actually a treason, but I did not take part in the decision-making, I was just a participant.“

On May 28, 1988, the 70th anniversary of the First Republic of Armenia, a rally was held in the Opera Square. Movses Gorgisyan waved the Armenian tricolor for the first time.

„I remember at that rally it was voiced for the first time that the solution to the Karabakh issue is possible only if Armenia leaves the Soviet Union. It was such an extraordinary idea that people whistled. But there were people, for example, Vazgen Manukyan, who understood very well that this is the right direction.“

Շարժման սկիզբը

Լրագրող Աննա Իսրայելյանը ծնվել է 1966-ի նոյեմբերի 4-ին, Երևանում։ 1984-1989-ին սովորել է Երևանի պետական համալսարանի Բանասիրության ֆակուլտետի ժուռնալիստիկայի բաժնում։ Չորրորդ կուրսում էր, երբ սկսվեց Ղարաբաղյան շարժումը։ Մինչ այդ արդեն նա մասնակցում էր Հայաստանում սկսված բնապահպանական շարժմանը։ Աննա Իսրայելյանի խոսքով՝ Բանասիրության ֆակուլտետը շարժման էպիկենտրոնում էր` սկսած բնապահպանական ցույցերից։

The beginning of the Movement

Journalist Anna Israelyan was born on November 4, 1966, in Yerevan. In 1984-1989, she studied at the Journalism Department of the Philology Faculty of Yerevan State University and was a fourth year student when the Karabakh movement began. Before that, she already participated in the environmental movement that started in Armenia. According to Anna Israelyan, the Faculty of Philology was at the epicenter of the movement, starting with the environmental demonstrations.

Բնապահպանական ցույցերը տեղի էին ունենում Խորհրդային Միությունում մեկնարկած Պերեստրոյկայի քաղաքականության ֆոնին։ Ասում է՝ ամբողջությամբ չէր գիտակցում իր և ուսանող ընկերների բարձրացրած պահանջների լրջությունը, ոլորտի մասին գիտելիքները սուղ էին, իշխում էր ուսանողական ռումանտիզմի ոգին։ Նույնը ասում է Ղարաբաղյան շարժման մասին։

The environmental demonstrations took place against the background of the Perestroika policy launched in the Soviet Union. Anna says that she did not fully realize the seriousness of the demands raised by her and her fellow students, the knowledge about the field was poor, and the spirit of student romanticism prevailed. She says the same about the Karabakh movement.

«Մի անգամ էլ այդ մեջբերումը արեցի. «Եթե երիտասարդ ես ու հեղափոխական չես, ուրեմն սիրտ չունես, իսկ եթե տարեց ես ու հեղափոխական ես, ուրեմն խելք չունես»։ Ղարաբաղի և բնապահպանության թեմաները զուգահեռ էին ընթանում։ Բնապահպանական շարժման առաջնորդող ուժը Տիգրան Պասկևիչյանմն էր։ Ես որոշում ընդունող չեմ եղել, պարզապես մասնակից էի։ Իսկ Ղարաբաղ կոմիտեի անդամները ինձ համար կիսաստվածներ էին։ Բնապահպանական ծայրահեղականությունը հասել էր այն աստիճանի, որ 1989-ի մայիսի 1-ի շքերթին հրապարակ էի մտել «փակել բոլոր գործարանները պաստառով»։ Ես ինձ համարյա հերոս էի զգում։ Սրբորեն հավատացած էի, որ դա՝ (գործարանները) ինչ-որ դավադրություն է մեր գենոֆոնդը շարքից հանելու համար։ Կար սրբորեն ինչ-որ բանի հավատալու ցանկություն»։

„I made a quote once that said: „If you are young and not revolutionary, then you have no heart, and if you are old and revolutionary, then you have no intelligence.“ The theme of Karabakh and environmental protection went parallel. The leading force of the environmental movement was Tigran Paskevichyan. I was not a decision maker, I was just a participant. The members of the Karabakh Committee were demigods for me. Environmental extremism had reached the point that I entered the square at the May 1st 1989 parade with a banner that read „close down all the factories“. I almost felt like a hero. I firmly believed that it (the factories) was some kind of conspiracy to destroy our gene pool. There was a desire to unequivocally believe in something.“

Ղարաբաղյան շարժումը

The Karabakh Movement

«Ներգրավված էր մեր ամբողջ կուրսը։ Մեր դասախոսները գալիս ու այնտեղից էին մեր ստուգարքներն ընդունում։ Մեր դեպքում շարժիչը դասախոսներն էին՝ Ռաֆայել Իշխանյանը, Խորեն Պալյանը, շատ շատերը»։

„Our entire class was involved. Our professors used to come and take our tests from there. In our case, the driving force were the professors: Rafael Ishkhanyan, Khoren Palyan, and many others.“

1988-ի մայիսին հայաստանյան բուհերի ուսանողները Օպերայի և բալետի թատրոնի աստիճանահարթակին կազմակերպեցին նստացույց` պահանջելով Գերագույն խորհրդի նստաշրջան հրավիրել և քննարկել ԼՂԻՄ ներկայացուցիչների դիմումը Հայաստանի հետ վերամիավորվելու մասին: Աննա Իսրայելյանը ցուցարարների այն խմբի մեջ էր, որը գնացել էր Գերագույն խորհուրդ` բանակցությունների: Օպերայի աստիճանների վրա նստացույցը նախաձեռնել էր Բանասիրության ֆակուլտետը։

In May 1988, students of Armenian universities organized a sit-in on the steps of the Opera and Ballet Theater, demanding to convene a session of the Supreme Council and discuss the request of the representatives of Nagorno-Karabakh to reunify with Armenia. Anna Israelyan was among the group of protesters that went to the Supreme Council for negotiations. The sit-in on the steps of the Opera house was initiated by the Faculty of Philology.

Նստացույցը սկսվեց մայիսի 27-ին և ավարտվեց հունիսի կեսերին, երբ անվերապահ բավարարեցին ուսանողների բոլոր պահանջները: Ավելի վաղ՝ 1988-ի մայիսին, Ղարաբաղ կոմիտեի անդամներից Իգոր Մուրադյանը հանրահավաք էր կազմակերպել Օպերայի հրապարակում՝ ի աջակցություն Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանի, որտեղ կոչ էր անում ուժ կիրառել ուժի դեմ: Մի քանի օր անց հաստատվեց Ղարաբաղ կոմիտեի նոր կազմը՝ առանց Մուրադյանի:

The sit-in began on May 27 and ended in mid-June, when all the students‘ demands were unconditionally met. Earlier, in May 1988, one of the members of the Karabakh Committee, Igor Muradyan, organized a rally in the Opera Square in support of Karen Demirchyan, the first secretary of the Central Committee of the Communist Party of Armenia, where he called for the use of force against force. A few days later, the new composition of the Karabakh Committee was approved, without Muradyan.

«Շատ բամբասանքներ կային, ակնարկում էին գործարքների մասին, խոսում էին, որ իրականում դավաճանություն էր եղել, բայց որոշումների ընդունմանը չեմ մասնակցել, պարզապես մասնակից էի»։

„There were a lot of rumors, they hinted at deals, they said that there was actually a treason, but I did not take part in the decision-making, I was just a participant.“

1988-ի մայիսի 28-ին՝ Հայաստանի առաջին հարապետության 70-ամյակի օրը, Օպերայի հրապարակում անցկացվեց հանրահավաք: Մովսես Գորգիսյանն առաջին անգամ ծածանեց հայոց եռագույնը։

On May 28, 1988, the 70th anniversary of the First Republic of Armenia, a rally was held in the Opera Square. Movses Gorgisyan waved the Armenian tricolor for the first time.

«Հիշում եմ՝ այդ հանրահավաքին առաջին անգամ խոսվեց, որ Ղարաբաղի հարցի լուծումը հնարավոր է միայն, եթե Հայաստանը Խորհրդային Միության կազմից դուրս գա։ Դա այնքան արտառոց գաղափար էր, որ մարդիկ սուլեցին։ Բայց մարդիկ կային, օրինակ՝ Վազգեն Մանուկյանը, որոնք շատ լավ հասկանում էին, որ սա է ճիշտ ուղղությունը»։

„I remember at that rally it was voiced for the first time that the solution to the Karabakh issue is possible only if Armenia leaves the Soviet Union. It was such an extraordinary idea that people whistled. But there were people, for example, Vazgen Manukyan, who understood very well that this is the right direction.“

Ուսանող-հեղափոխականից՝ անկախ Հայաստանի լրագրող

From student-revolutionary to Independent Armenia’s journalist

Շարժումից կարճ ժամանակ անց Աննա Իսրայելյանը սկսեց  աշխատել      նոր անկախացած հանրապետության մամուլում: Թղթակցում էր «Հայք» և «Ազգ» թերթերին: «Հայքը» ՀՀՇ-ի՝ իշխող կուսակցության պաշտոնաթերթն էր։ Նա ներկա էր լինում կուսակցության բոլոր բաց նիստերին: Նրա խոսքով՝ քննարկումների ժամանակ տարակարծություններ և անգամ թեժ վեճեր էին լինում։ «Շարժումը շատ բազմադեմ էր։ Օրինակ՝ սեփականաշնորհման վերաբերյալ ներսում շատ խիստ բանավեճեր էին ընթանում։ Տիգրան Սարգսյանը (2008-2014-ին ՀՀ վարչապետ), Դավիթ Վարդանյանն ընդդեմ Հրանտ Բագրատյանի (1993-1996-ին ՀՀ վարչապետ)»։ Լրագրողի խոսքով՝ կարծիքների տարբերությունը սկսեց նկատվել հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ քննարկումներում։

Shortly after the movement, Anna Israelyan started working in the press of the newly independent republic. She became a correspondent to „Hayq“ and „Azg“ newspapers. „Hayq‘‘ was the official newspaper of Armenian All-national Movement, the ruling party. She attended all open meetings of the party. According to her, there were disagreements and even heated arguments during the discussions. „The movement was very diverse. For example, there were very strong internal debates about privatization. Tigran Sargsyan (Armenia’s Prime Minister in 2008-2014), Davit Vardanyan against Hrant Bagratyan (Armenia’s Prime Minister in 1993-1996)“. According to the journalist, the difference of opinions began to be noticeable in the discussions on the settlement of the conflict.

Հիասթափություն շարժման հերոսներից

Disillusionment with the heroes of the movement

«Նրանց իշխանության գալուց հետո ուրախությունը վերացավ։ Մենք նրանց վերաբերվում էինք իբրև մեզնից վերև կանգնածների։ Նրանք պարզապես իրենց հետագա գործողություններով ցույց տվեցին, որ մարդիկ են, որոնք կարող են սխալվել, կարող են փառասիրություն ունենալ, ստացած իշխանությունը փորձել ծառայեցնել իրենց։ Այդ իմաստով հիասթափությունը գուցե անխուսափելի էր։ Նրանք արդեն հեղափոխական առաջնորդներ չէին, այլ ունեին իշխանություն, որը այլասերում է մարդուն»։

„After they came to power, the joy disappeared. We treated them as superior to us. They simply showed by their subsequent actions that they are people who can make mistakes, can have ambition, and try to utilize the power they received in their own interests. In that sense, disappointment was perhaps inevitable. They were no longer revolutionary leaders, but had a power that corrupts a person.“

Աշխատանքի բերումով Աննա Իսրայելյանը շարժումից հետո մտերմացավ Ղարաբաղ կոմիտեի անդամներից շատերի հետ: Շատ մտերիմ էր Համբարձում Գալստյանի հետ (1990-1992-ին Երևանի քաղաքապետ, սպանվել է 1994-ին), որն ասում էր, թե ինչպես է օրեցօր հիասթափվում ընկերներից։

Due to her work, Anna Israelyan became close to many members of the Karabakh Committee after the movement. She was very close to Hambardzum Galstyan (mayor of Yerevan in 1990-1992, killed in 1994), who said how he was disappointed in his friends day by day.

«Առաջին զոհը Համբարձում Գալստյանն էր։ Ես կարդացել եմ նրա հուշերը, շատ ծիծաղելի մանրասմասներ էր պատմում։ Օրինակ՝ ասում էր՝ Վանո Սիրադեղյանը հայտնվեց շարժման մեջ, որովհետև այդ օրը Սամսոն Ղազարյանի կոկորդը ցավում էր, չէր կարող ելույթ ունենալ կամ ինչ-որ մեկը բերեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ու ասաց՝ ինքը խելացի մարդ է։ Հատուկ ընտրություն չկար։ Հետո իրենցից էլ եմ փորձել հավաքել էդ փազլը ու չեմ հաջողել։ Չեմ հիշում, թե ինչն էր բերել այդ հրեշավոր եզրակացությանը, որ սպանեն իրենց նախկին զինակցին։ Ամեն դեպքում՝ ինքը հասցրեց հուշեր գրել»։

„Hambardzum Galstyan was the first victim. I read his memoirs, and he told many funny details. For example, he said that Vano Siradeghyan came about in the movement because that day Samson Ghazaryan‘s throat hurt and he could not give a speech, or someone brought Levon Ter-Petrosyan and said that he is a smart person. There were no special elections. Then I tried to assemble the puzzle from them too and I didn‘t succeed. I don‘t remember what led to that monstrous conclusion to kill their former comrade in arms. In any case, he managed to write his memoirs.“

1988-ը՝ որպես հիշողություն

1988 as a memory

«Ի վերջո՝ այս շարժումը ամենակարևոր խնդիրը լուծեց։ Մենք ցույց տվեցինք, որ դա (Լեռնային Ղարաբաղը) վիճարկվող տարածք է։ Խորհրդային Միությունից դուրս գալու պայմաններում Ադրբեջանը արդեն վերահսկողություն չուներ Արցախում, և սա նաև այս շարժման ամենամեծ արդյունքն էր, որը, ցավոք, վերջին տարիներին մսխվեց։ 1992-ին ես որդի ունեցա։ Նավթի վառարանը վառվում էր, ու մուրը նստում էր նորածին երեխայիս դեմքին։ Անգամ այդ պարագայում երբեք չէի ափսոսում, որ 1988-ին որպես ուսանող այդ շարժման մասնակից դարձա, որովհետև ես գիտեի՝ ինչի համար է դա արվում։ Նաև դրա համար եմ ծանր տանում, որովհետև մեր ամբողջ կենսագրությունը զրոյացավ»։

„After all, this movement solved the most crucial problem. We showed that it (Nagorno-Karabakh) is a disputed territory. With the exit from the Soviet Union, Azerbaijan no longer had control over Artsakh, and this was also the greatest result of this movement, which, unfortunately, was wasted in recent years. In 1992, I had a son. The oil stove was burning and the soot was sitting on my newborn baby‘s face. Even in that case, I never regretted that I became a participant in that movement as a student in 1988, because I knew why it was being done. That‘s also why I‘m struggling, because our entire biography stopped to have a meaning, the value of our biography and what we did is not relevant anymore“