Michał Klemens

"Od razu tu kolej zaczęła panować. Kolejarze patrzyli, żeby coś uruchomić, a przede wszystkim najważniejsze było, żeby mieć energię, bo bez energii – nie ma mowy. Z początku mieli my tu taką malutką elektrownię na tartaku, a w tym czasie do Kamiennej jedni jechali na wodną elektrownię, tam ją uruchamiali. Jakby była możność, to Ruscy by ją wywieźli, ale nie mogli ją wywieźć, nie szło, bo ona jest pięć i pół metra niżej. Nie mieli jak stamtąd ją wywieźć. Była zatopiona zresztą przez Niemców. My musieli wodę spuścić, i tak dalej, i tak dalej, i wszystko się rozbierało od nowa, robić tak, żeby ją uruchomić. No i elektrownia do dzisiejszego dnia pracuje. Ale kolejarze w 1947 roku musieli zwijać żagle i do Krzyża. Bo Zjednoczenie powiedziało: „Kolejarze, tu nie macie nic do szukania, bo nie ma torów kolejowych, nie ma stacji kolejowej, nie macie nic do szukania”."

"Tu do Krzyża jak przyjechałem, wychodzę z Krótkiej ulicy – bo ja mieszkam na Krótkiej ulicy, koło stacji, zaraz obok jest apteka, ale już rozbrojona – i Rusek z tej apteki wychodzi i mówi: „Pan, ty bimber imiejesz?”. Ja mówię: „Imieju”. „A ja zołoto mam”. „Ty masz złoto?”. „Tak, ja mam zołoto”. A ja na Krótkiej ulicy mieszkałem, i tam mieszkam nadal, i w domu miałem garnek bez uszka. Bo uszko było malowane na złoto. On te uszka poobijał, i przewiązane miał je w ręku, pełno uszek miał. „Zołoto”. Ja mówię: „Ty durak, toż to nie zołoto!”. To mówi: „Ty durak, ty durniu, to jest złoto!”. Rowerem w Krzyżu na rafkach, bez dętek, bez opon, chodnikiem na rafkach jechał! To jaki hałas był!"

"Miasto było puste, miasto było wypalone, obszabrowane, i nie było ludzi. Nikogo. Jak później pozwolili nam już wejść do miasteczka, to miasteczko było puste, nikogo, nikogutko nie było. Pozostało kilku starych Niemców, nie wiem, trzech, czterech zostało. Największy Niemiec został – ten Sagert, ten, że jest do dzisiaj rodzina Sagertów. Ten stary Sagert wrócił z Niemiec tu, i tutaj lożował, i później oni te ziemie, te lasy oni to oddali dla państwa, za to, żeby on mógł tu pozostać. To on to wszystko przekazał."