Následující text není historickou studií. Jedná se o převyprávění pamětníkových životních osudů na základě jeho vzpomínek zaznamenaných v rozhovoru. Vyprávění zpracovali externí spolupracovníci Paměti národa. V některých případech jsou při zpracování medailonu využity materiály zpřístupněné Archivem bezpečnostních složek (ABS), Státními okresními archivy (SOA), Národním archivem (NA), či jinými institucemi. Užíváme je pouze jako doplněk pamětníkova svědectví. Citované strany svazků jsou uloženy v sekci Dodatečné materiály.

Pokud máte k textu připomínky nebo jej chcete doplnit, kontaktujte prosím šéfredaktora Paměti národa. (michal.smid@ustrcr.cz)

Ashot Sargsyan Աշոտ Սարգսյան (* 1951)

• Ծնվել է 1951-ի հունվարի 16-ին։

• 1968-1973-ին սովորել է է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետում։

• 1973-1976-ին եղել է պատմության ուսուցիչ։

• 1984-ին պաշտպանել է «Հովհաննես Դրասխանակերտցու «Հայոց պատմությունը» և Մովսես Խորենացին» վերնագրով թեկնածուական թեզը։

• 1988-ի փետրվարի 20-ից մասնակցել է Ղարաբաղյան շարժմանը։

• 1990-1995-ին եղել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։

• 1995-1999-ին եղել է Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավոր։

• 1976-ից մինչև հիմա աշխատում է Մատենադարանում։

NOTE: ENGLISH AND ARMENIAN TEXTS FOLLOW AFTER THE CZECH ONE

Ծանոթագրություն․ անգլերեն և հայերեն տեքստերը հաջորդում են չեխերենին

Ašot Sargsjan vyrostl v rodině učitele a účetní. Je nejstarší ze čtyř dětí. Doma se nikdy nemluvilo o nezávislosti Arménie. Jeho matka byla komunistka. Ve škole se arménské dějiny neučily. V šesté až sedmé třídě se začal učit sám dějepis. Na univerzitě se dozvěděl o skupině s názvem Klub arménské kultury, která se zabývala národnostními otázkami, a účastnil se jejich aktivit. Skupina však byla brzy rozprášena.

Když na podzim roku 1987 začaly první ekologické demonstrace, Ašot Sargsjan se stal jejich pravidelným účastníkem. Tyto demonstrace později přerostly v hnutí za nezávislost.

Arménie v 90. letech

Ašot Sargsjan byl jedním z aktivních účastníků karabašského hnutí. V letech 1990 až 1995 byl poslancem Nejvyšší rady Arménské republiky a v letech 1995 až 1999 poslancem Národního shromáždění (parlamentu). Je zakládajícím členem Arménského národního hnutí (od roku 2013 zvaného Arménský národní kongres) a od roku 1995 členem předsednictva téže strany.

Podle Ašota Sargsjana mělo hnutí velký vliv na politické myšlení arménské společnosti v pozdních osmdesátých a v devadesátých letech. Říká, že to byla pro národ politická škola. Právě v těchto letech se změnila mentalita oběti, která se ve společnosti vytvořila jako důsledek genocidy z roku 1915 a historických porážek, a položila tak základy národní hrdosti.

Ze sociálního hlediska se devadesátá léta sice definují jako náročná, chladná a temná, nicméně lidé byli optimističtí a obecně měli vysokou morálku. Arménie devadesátých let plynule a přirozeně navazovala na romantické období hnutí osmdesátých let.

Devadesátá léta považuje Ašot Sargsjan za nejlepší desetiletí nezávislé Arménie také z hlediska lidských práv a demokracie. Jako příklad uvádí nezkorumpovanost vrcholných orgánů státní správy a svobodu lidu.

Říká, že ani během války nebyly přijaty zákony omezující svobodu lidí, veřejná shromáždění, na nichž zaznívaly požadavky na odstoupení prezidenta, se konala svobodně. Ašot Sargsjan poznamenává, že v devadesátých letech nebyli lidé zatýkáni ani biti. Dokonce když po volbách v roce 1996 demonstranti vedení opozičním kandidátem Vazgenem Manukjanem vtrhli do budovy parlamentu a dopustili se násilí na předsedovi a místopředsedovi parlamentu, zastavily je příslušné složky, aniž by došlo ke střelným zraněním.

Devadesátá léta jsou také známá jako léta, kdy došlo k uvěznění a deportaci několika členů Arménské revoluční federace (ARF). Mnozí je považují za politické vězně. Ašot Sargsjan s tímto tvrzením ale nesouhlasí. Tento představitel vládnoucí politické moci z těchto let tvrdí, že se jednalo o jasně prokázané kriminální případy. Zdůrazňuje, že někteří z nich nebyli propuštěni ani později, když už nebyli u moci a ARF vytvořila koalici s vládnoucí Republikánskou stranou.

Ašot Sargsjan také vyzdvihuje politický program, který Arménské národní hnutí zveřejnilo v roce 1988 a v němž byly poprvé stanoveny demokratické normy. Kolem všech bodů programu byly přijaty zákony.

„A byla to jak lidská práva, tak demokracie a všechno, co se sluší a patří na demokratický stát,“ říká.

Prezidentské volby v roce 1996

Dne 22. září 1996 se v Arménii konaly prezidentské volby, které jsou dodnes předmětem mnoha diskusí a debat. Mnozí tvrdí, že právě kvůli těmto volbám se v Arménii nepodařilo vytvořit politickou kulturu konání nezávislých voleb. Mezinárodní společenství označilo tyto volby za kontroverzní, opozice v čele s prezidentským kandidátem Národní demokratické unie Vazgenem Manukjanem je označila za zfalšované, zatímco prezident Levon Ter-Petrosjan za hlučné.

V reakci na výsledky voleb vypukly v následujících dnech demonstrace. Dne 25. září demonstranti pod vedením Vazgena Manukjana vnikli do budovy Národního shromáždění a zbili tehdejšího předsedu parlamentu Babkena Ararktsjana a místopředsedu Aru Sahakjana.

Ašot Sargsjan je dobře obeznámen s podrobnostmi voleb v roce 1996, protože se jich zaprvé zúčastnil a zadruhé měl možnost seznámit se s faktografickými údaji ohledně těchto voleb v tisku a v archivech.

Konstatuje, že opozice neměla žádné politické kvality a dala si za úkol svrhnout vládu jakýmkoli možným způsobem, dokonce třeba prostřednictvím ozbrojeného puče a pokusem o atentát.

Ašot Sargsjan je přesvědčen, že volby nebyly zmanipulované, a nabízí několik otázek k zamyšlení.

Předvolební období: V tomto období měla opozice stejné příležitosti jako ostatní. Jak Vazgen Manukjan osobně, tak oficiální noviny Národní demokratické unie se nechali slyšet, že v tomto smyslu neměli žádné námitky.

V den voleb: Pokud se Ústřední volební komise v den voleb dopustila pochybení, bylo nutné se obrátit na (tehdejší) Nejvyšší soud. Pokud k pochybení došlo přímo ve volebních místnostech, bylo nutné se obrátit na místní soudy. Pokud se člen komise nebo zmocněnec domnívali, že sčítání hlasů neproběhlo podle pravidel, měli se odvolat k nadřízené komisi. Tehdejší ministerstvo spravedlnosti, Nejvyšší rada a vyšší komise zveřejnily mimořádná prohlášení, že žádné stížnosti neobdržely. A proč ne? Protože od počátku bylo v plánu, že v případě neúspěchu se opozice dostane k moci silou. Kdyby zmocněnci a členové komise napsali příslušná odvolání, byli by v následujících dnech zaneprázdněni a nemohli by se účastnit demonstrací.

Později byly provedeny kontroly ve 160 volebních místnostech. Byly objeveny drobné aritmetické nepřesnosti v neprospěch obou kandidátů.

Na otázku, proč mezinárodní společenství označilo tyto volby za kontroverzní, Ašot Sargsjan odpověděl, že šlo o spor.

Domnívá se však, že tyto volby přispěly k menší důvěře veřejnosti ve volební systém, ovšem ne proto, že by byly zfalšované, nýbrž proto, že kolem nich byl velký humbuk, a v následujících letech se na toto téma vedla intenzivní kampaň.

Stranickost a psaní historie, problémy s objektivitou

Ašot Sargsjan jako historik píše také o nedávné historii Arménie, která zahrnuje i léta, kdy byl u moci jeho politický tábor. Uznává, že patřit k politické straně a současně psát historická pojednání může být diskutabilní, a vysvětluje, proč to pro něho není problém.

„Nedávné dějiny se dají snadno ověřit. Fakta a skutečnosti nelze falšovat. Pokud něco zfalšujete a snažíte se to přikrášlit, někdo si toho všimne. V současnosti existuje nepřeberné množství zdrojů. Když si něco přizpůsobíte, bude to důvod, aby lidé nevěřili ani ničemu dalšímu, co napíšete.

Devadesátá léta byla tím nejlepším obdobím v dějinách Arménie. Falšováním tehdejší historie nejvíc uškodíte tehdejší vládě.“

Ašot Sargsjan nyní pokračuje ve své práci v Matenadaranu a píše dějiny.

..................................................................................................................................................................................................

Աշոտ Սարգսյանը մեծացել է ուսուցչի և հաշվապահի ընտանիքում։ Չորս երեխաներից ավագն է։ Տանը Հայաստանի անկախության մասին խոսակցություններ երբևէ չեն եղել․ մայրը կոմունիստ էր։ Դպրոցում հայոց պատմություն չեն անցել։ 6-7-րդ դասարաններում սկսել է ինքնուրույն ուսումնասիրել պատմությունը։ Համալսարանում տեղեկացել է ազգային հարցերով զբաղվող «Հայ մշակույթի ակումբ» խմբակի մասին և մասնակցել նրանց գործունեությանը։ Խմբակը շուտով ցրում են։

Ashot Sargsyan grew up in the family of a teacher and an accountant. He is the eldest of four children. There were never any talks about Armenia‘s independence at home. His mother was a communist. They did not learn Armenian history at school. In the 6th-7th grades, he started studying history on his own. At the university, he learned about the group named “Armenian Culture Club” that dealt with national issues, and participated in their activities. The group was soon dispersed.

1987-ի աշնանից, երբ սկսվեցին բնապահպանական առաջին ցույցերը, Սարգսյանը սկսեց մասնակցել դրանց։ Այս ցույցերը հետագայում վերածվեցին անկախության համար շարժման։

In the fall of 1987, when the first environmental demonstrations began, Sargsyan began to participate in them. These demonstrations later turned into a movement for independence.

1990-ականների Հայաստանը

Armenia in 1990-s

Աշոտ Սարգսյանը Ղարաբաղյան շարժման ակտիվ մասնակիցներից էր։ 1990-1995-ին եղել է Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, իսկ 1995-1999-ին՝ Ազգային ժողովի պատգամավոր։ Հայոց համազգային շարժման (2013-ից՝ Հայ ազգային կոնգրես) կուսակցության հիմնադիր անդամ է, իսկ 1995-ից՝ նույն կուսակցության վարչության անդամ։

Ashot Sargsyan was one of the active participants of the Karabakh movement. In 1990-1995, he was a deputy of the Supreme Council of the Republic of Armenia, and in 1995-1999, a deputy of the National Assembly (Parliament). He is a founding member of the Armenian National Movement (from 2013: Armenian National Congress), and from 1995, a member of the board of the same party.

Աշոտ Սարգսյանի կարծիքով՝ շարժումը մեծ ազդեցություն է ունեցել այդ տարիներին և իննսունականներին հայ հասարակության քաղաքական մտքի վրա։ Ասում է, որ այդ մարդկանց համար քաղաքական դպրոց էր, հենց այդ տարիներին հասարակության մեջ 1915-ի Ցեղասպանության և պարտությունների արդյունքում ձևավորված զոհի հոգեբանությունը փոխվեց, ազգային արժանապատվության հիմք դրվեց։

According to Ashot Sargsyan, the movement had a great impact on the political thought of Armenian society in those years and the 1990s. He says that it was a political school for those people, it was during those years that the victim psychology that had formed as a result of the 1915 Genocide and historic defeats in the society changed, laying the foundation of the national dignity.

Չնայած սոցիալական տեսանկյունից իննսունականները բնորոշվում են որպես դժվար, ցուրտ ու մութ տարիներ, բայց մարդիկ բարոյական և հոգեբանական բարձր մակարդակում էին։ 1980-ականների շարժման ռոմանտիկ շրջանի սահուն և բնական շարունակությունն էր 1990-ականների Հայաստանը։

Although from a social perspective, the 1990s are defined as difficult, cold and dark years, people were at a high level morally and psychologically. The Armenia of the 1990s was a smooth and natural continuation of the romantic period of the 1980s movement.

Սարգսյանը նաև մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության տեսանկյունից է իննսունականները համարում Հայաստանի անկախության լավագույն տասնամյակը։ Որպես օրինակ նա նշում է իշխանության վերին շերտերի կոռումպացված չլինելը, մարդկանց ազատությունը։

Sargsyan also considers the 1990s the best decade of Armenia‘s independence from the human rights’ and democracy viewpoint. As an example, he mentions the non-corrupt nature of the upper echelons of the government and the freedom of people.

Պատմում է, որ նույնիսկ պատերազմի տարիներին չընդունվեցին մարդկանց ազատությունը սահմանափակող օրենքներ, ազատ տեղի էին ունենում հանրահավքներ, որտեղ հնչում էր նախագահի հրաժարականի պահանջ։ Սարգսյանը նշում է, որ իննսունականներին մարդկանց չեն ձերբակալել, ծեծել, նույնիսկ երբ 1996-ի ընտրություններից հետո ընդդիմադիր թեկնածու Վազգեն Մանուկյանի գլխավորած ցույցը մտավ Ազգային ժողովի շենք և բռնություն կիրառեց ԱԺ նախագահի և տեղակալի վրա, իշխանությունը դա կասեցրեց առանց որևէ մեկին հրազենային վիրավորում պատճառելու։

He says that even during the war, laws restricting people‘s freedom were not adopted; public meetings, where the demand for the president‘s resignation was voiced, were held freely. Sargsyan notes that people were not arrested or beaten in the 1990s, even when after the 1996 elections, a demonstration led by the opposition candidate Vazgen Manukyan entered the Parliament building and used violence against the Speaker and the Deputy Speaker, the authorities stopped it without causing any gunshot casualties.

Իննսունականները հայտնի են նաև որպես Հայ յեղափոխական դաշնակցության մի քանի անդամների ազատազրկման, երկրից արտաքսման տարիներ։ Շատերը նրանց համարում են քաղբանտարկյալներ։ Աշոտ Սարգսյանը համաձայն չէ այդ պնդման հետ։ Այդ տարիներին իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչը պնդում է, որ դրանք հստակ ապացուցված քրեական գործեր էին։ Նա շեշտում է, որ նրանցից ոմանք նույնիսկ հետագայում, երբ իրենք այլևս իշխանության չէին և Դաշնակցությունը կոալիցիա էր կազմել իշխող Հանրապետական կուսակցության հետ, ազատ չարձակվեցին։

The 1990s are also known as the years of imprisonment and deportation of several members of the Armenian Revolutionary Federation (ARF). Many consider them political prisoners. Ashot Sargsyan does not agree with that statement. The representative of the ruling political power in those years claims that these were clearly proved criminal cases. He emphasizes that some of those people were not released even later, when they were no longer in power and the ARF had formed a coalition with the ruling Republican Party.

Սարգսյանը կարևորում է նաև Հայոց համազգային շարժման՝ 1988-ին հրապարակած ծրագիրը, որում առաջին անգամ ամրագրվում էին ժողովրդավարական նորմերը։ Ծրագրի բոլոր կետերի շուրջ ընդունվել են օրենքներ։

Sargsyan also emphasizes the program published by the Armenian National Movement in 1988, in which the democratic norms were established for the first time. Laws had been adopted around all points of the program.

«Իսկ դա և՛ մարդու իրավունքներ էր, և՛ ժողովրդավարություն էր, և՛ էն ամենը, որ վայել է ժողովրդավարական պետությանը»,- ասում է նա։

“And it was both human rights and democracy, and everything that befits a democratic state,” he says.

1996-ի նախագահական ընտրությունները

The presidential elections of 1996

1996-ի սեպտեմբերի 22-ին Հայաստանում տեղի ունեցան նախագահական ընտրություններ, որոնք մինչև այսօր էլ բազմաթիվ քննարկումների և բանավեճերի առարկա են։ Շատերը պնդում են, որ հենց այս ընտրությունների պատճառով Հայաստանում չամրապնդվեց և չստեղծվեց անկախ ընտրություններ անցկացնելու ավանդույթ։ Միջազգային հանրությունն այս ընտրությունները որակեց վիճելի, ընդդիմությունը՝ Ազգային ժողովրդավարական միության (ԱԺՄ) նախագահի թեկնածու Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ, կեղծված, իսկ նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը՝ աղմկոտ։

On September 22, 1996, Armenia held presidential elections, which are still the subject of many discussions and debates. Many claim that it was because of these elections that the political culture of holding independent elections failed to be established in Armenia. The international community called these elections controversial; the opposition, led by the presidential candidate of the National Democratic Union Vazgen Manukyan, called them falsified, while president Levon Ter-Petrosyan called them noisy.

Չընդունելով ընտրությունների արդյունքները՝ հաջորդող օրերին ցույցեր տեղի ունեցան, իսկ սեպտեմբերի 25-ին Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ ցուցարարները ներխուժեցին Ազգային ժողովի շենք և ծեծեցին ԱԺ այդ ժամանակվա խոսնակ Բաբկեն Արարքցյանին և փոխխոսնակ Արա Սահակյանին։

Not accepting the results of the elections, demonstrations took place in the following days. On September 25, the demonstrators led by Vazgen Manukyan broke into the National Assembly building and beat the then Speaker of the Parliament Babken Ararktsyan and Deputy Speaker Ara Sahakyan.

Աշոտ Սարգսյանը 1996-ի ընտրությունների մանրամասներին լավատեղյակ է, քանի որ նախ մասնակցում էր դրանց, և երկրորդ՝ առիթ է ունեցել ծանոթանալու այդ ընտրությունների հետ կապված մամուլում և արխիվում եղած փաստական նյութերին։

Ashot Sargsyan is well aware of the details of the 1996 elections, because firstly he participated in them, and secondly, he had the opportunity to familiarize himself with the factual materials related to those elections in the press and in the archive.

Սարգսյանը նշում է, որ ընդդիմությունը քաղաքական որակներ չուներ և իշխանությանը ամեն կերպ տապալելու խնդիր էր դրել՝ ընդհուպ մինչև զինված հեղաշրջման և մահափորձի միջոցով։

Sargsyan notes that the opposition had no political qualities and had set the task of overthrowing the government in any possible way, even through an armed coup and assassination attempt.

Սարգսյանը համոզված է, որ ընտրությունները կեղծված չէին։ Նա մի քանի հարցադրումներ և մտքեր է առաջարկում։

Sargsyan is convinced that the elections were not rigged. He offers several questions and thoughts.

Նախընտրական շրջան։ Այս շրջանում ընդդիմությունն ունեցել է հավասար հնարավորություններ։ Անձամբ Վազգեն Մանուկյանն ու Ազգային ժողովորդավարական միության պաշտոնական թերթը հրապարակումներ են արել, որ այս իմաստով որևէ խնդիր իրենք չեն ունեցել։

Pre-election period: In this period, the opposition had equal opportunities. Personally, Vazgen Manukyan and the official newspaper of the National Democratic Union made publications that they did not have any problems in this sense.

Ընտրության օրը։ Եթե ընտրության օրը Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը խախտումներ էր արել, պետք էր դիմել (այն ժամանակվա) Գերագույն դատարան։ Եթե խախտումները ընտրատեղամասերում են եղել, պետք էր դիմել տեղական դատարաններ։ Եթե հանձնաժողովի անդամը կամ վստահված անձը համարում էր, որ հաշվարկը սխալ է եղել, պետք էր դիմել վերադաս հանձնաժողովին։ Այն ժամանակվա Արդարադատության նախարարությունը, Գերագույն խորհուրդը, վերադաս հանձնաժողովները հանդես եկան հատուկ հայտարարություններով, որ իրենք բողոքի որևէ դիմում չեն ստացել։ Ինչո՞ւ։ Քանի որ ի սկզբանե ծրագրված էր հաջողության չհասնելու դեպքում ուժի կիրառմամբ գալ իշխանության։ Եթե վստահված անձինք և հանձնաժողովի անդամները համապատասխան դիմումներ գրեին, ապա նրանք հաջորդող օրերին զբաղված կլինեին և չէին կարողանա մասնակցել ցույցերին։

On election day: If the Central Electoral Commission committed violations on the day of the election, it was necessary to apply to the (then) Supreme Court. If the violations occurred at the polling stations, it was necessary to appeal to local courts. If a member of the commission or a proxy believed that the vote counting was incorrect, they should have appealed to the superior commission. The then Ministry of Justice, the Supreme Council, the higher commissions issued special statements that they did not receive any complaints. Why? Because from the beginning it was planned to come to power by force in case of failure. If the proxies and members of the committee had written appropriate appeals, they would have been busy in the following days and would not have been able to participate in the demonstrations.

Հետագայում ստուգումներ արվեցին 160 ընտրատեղամասերում։ Կային թվաբանական փոքր անճշտություններ՝ ի վնաս երկու թեկնածուների էլ։

Later, checks were made in 160 polling stations. There were minor arithmetic inaccuracies to the detriment of both candidates.

Հարցին, թե ինչու միջազգային հանրությունն այս ընտրությունները վիճելի որակեց, Սարգսյանը պատասխանում է՝ քանի որ վեճ կար։

When asked why the international community called these elections controversial, Sargsyan answered that there was a dispute.

Նա այնուամենայնիվ կարծում է, որ այս ընտրությունները նպաստել են, որ հասարակությունը ավել քիչ վստահի ընտրական համակարգին, բայց ոչ նրա համար, որ դրանք կեղծվել են, այլ որովհետև բարձրացված աղմուկը շատ էր, իսկ հետագա տարիներին այս թեմայով ինտենսիվ քարոզչություն էր արվում։

However, he believes that these elections helped the public trust the electoral system less, but not because they were falsified, but because there was a lot of hype, and in the following years there was intense propaganda on this topic.

Լինել կուսակցական և գրել պատմություն․ օբյեկտիվության խնդիրները

Being partisan and writing history, problems of objectivity

Աշոտ Սարգսյանը որպես պատմաբան գրում է նաև Հայաստանի նորագույն պատմության մասին, որը ներառում է նաև իր քաղաքական թիմի իշխանության տարիները։ Նա համաձայն է, որ կուսակցական լինելով՝ պատմություն գրելը կարող է խնդրահարույց լինել և բացատրում, թե ինչու դա իր համար խնդիր չէ․

As a historian, Ashot Sargsyan also writes about the recent history of Armenia, which includes the years his political team was in power. He agrees that being partisan and writing history can be problematic and explains why it‘s not a problem for him.

- Նորագույն պատմությունը հեշտ ստուգելի է. փաստերն ու իրողությունները չես կարող կեղծել։ Եթե որևէ բան կեղծում ես, փորձում ես ավելացնել, դա նկատվելու է։ Հիմա փաստաթղթերի ծով է։ Դա հիմք կլինի, որ մնացած գրածներիդ էլ չհավատան։

- Recent history is easy to check. You cannot falsify facts and realities. If you falsify something and try to add to it, it will be noticed. There are a plethora of documents now. That will be a reason for them to not believe whatever else you write.

- Իննսունականները եղել են Հայաստանի լավագույն տարիները։ Այդ շրջանի պատմությունը կեղծելով՝ ամենամեծ վնասն ես հասցնում այդ շրջանի իշխանությանը։

- Nineties were the best years of Armenia. By falsifying the history of that time, you cause the greatest damage to the government of that time.

Աշոտ Սարգսյանը հիմա շարունակում է աշխատանքը Մատենադարանում, գրում պատմություն։

Ashot Sargsyan is now continuing his work in Matenadaran, writing history.